“Susma” Bir İrade Beyanı Mıdır?
Tarihsel Arka Plan: Suskunluğun Anlamı Zamanla Nasıl Değişti?
İnsanlık tarihinde susmak ya da sessiz kalmak, her zaman salt bir “söz söylememe” hali olmamıştır. Antik çağlardan Orta Çağ’a, Rönesans’tan modern döneme uzanan süreçte, susma, bazen onay veya rıza anlamı taşımış; bazen de bir direniş biçimi, bazen ise bir edilginlik göstergesi olarak yorumlanmıştır. Örneğin Roma hukukunda, bir davet veya çağrıya cevap verilmemesi, belli bir anlam ifade edebilirdi. Modern hukuk sistemlerinde ise “söz hakkı” ve “irade belgesi” gibi kavramların öne çıkmasıyla birlikte, suskunluğun hukuki anlamı da tartışılmaya başlanmıştır.
20. yüzyıla gelindiğinde, iletişim kuramı, dilbilim ve sosyoloji alanları suskunluğu yalnızca “söylemsizlik” olarak değil, bir tür iletişim biçimi olarak ele almaya başlamıştır. Örneğin, bir çalışma “Silence is a form of communication, with its rhythms and patterns.” ifadesini kullanarak suskunluğun konuşma ve söylem bağlamında önemli rol oynadığını belirtmiştir. [1] Sosyal psikoloji açısından, suskunluk, güç ilişkilerinin, toplumsal normların ve bireysel tercihlerin yansıması olabilir. [2] Böylece tarihsel olarak susma, sadece “bir şey söylememe” değil; “ne söylediğimize dair bir seçim” anlamı kazanmıştır.
Günümüzde Akademik Tartışmalar: Susma ve İrade Beyanı İlişkisi
Bugün akademik literatürde, susmanın irade beyanı olup olmadığı konusunda üç ana yön öne çıkıyor. Bunlar: (1) Susmanın iradi bir tercih olup olmadığı, (2) susmanın iletişimsel anlam taşıyıp taşımadığı, (3) hukuki ve toplumsal bağlamlarda sessizliğin sonuçlarının neler olduğu.
İlk olarak, susmanın iradi tercih olabileceği görüşü. İnsan bir durumda sessiz kalmayı bilinçli olarak seçebilir; bir konuda konuşmama kararını verebilir. Bu durumda susma bir tür irade beyanı olarak değerlendirilebilir. Öte yandan, susma hiçbir tercih sonucu olmayabilir — korku, baskı, bilgisizlik ya da başka bir engel nedeniyle gerçekleşmiş olabilir; bu durumda güçlü bir irade göstergesi sayılmama riski vardır.
İkincisi, susmanın iletişim açısından anlamı büyük tartışma konusu. Dilbilim ve iletişim çalışmaları suskunluğu yalnızca “sessizlik” değil, “anlamlı sessizlik” biçiminde ele almıştır. [3] Yani konuşulmayan şeyler de mesaj iletebilir; bir çağrıya cevap vermemek, bir onay veya reddi ifade edebilir. Politika ve sosyoloji çalışmaları da suskunluğu, güç ilişkilerinde bir araç olarak görmektedir. [4]
Üçüncü olarak, hukuki bağlamda suskunluk üzerine çalışmalar daha sınırlıdır ancak dolaylı olarak irade ve beyan kavramlarının tartışıldığı hukuki felsefe alanında önemli bir yere sahiptir. Bir kişi bir sözlü beyan yapmıyorsa, susma hali onun “bir şey beyan ettiğini” doğrudan göstermeyebilir. Hukukta irade beyanı genellikle açık, net ve dışa dönük bir ifade ile kurulur. Dolayısıyla bir kişinin sessiz kalması otomatik olarak “irade beyanı” sayılmaz; ancak belli koşullar altında, susma batı hukukunda bir tür rıza veya kabul anlamı kazanabilir.
Susma Bir İrade Beyanı Mıdır? Kriterler ve Değerlendirme
Susma eylemini irade beyanı sayabilmek için aşağıdaki kriterlerin değerlendirilmesi gerekir:
1. Bilinçli tercih: Susma, bireyin bilinçli kararına dayanmalı. Eğer kişi konuşmayı seçmişse ve bu seçimin farkındaysa, bu iradi bir eylem olabilir.
2. Bağlama göre anlam: Susma, içinde bulunduğu sosyal, hukuki ya da sözlü ilişkide anlam kazanmalıdır. Bir çağrıya cevap vermemek, duruma göre onay ya da ret gibi yorumlanabilir. Yukarıda belirtilen iletişim çalışmaları bu tür anlam dışavurumlarını göstermiştir. [1]
3. Sonuç doğurma gücü: Irade beyanı genellikle bir sonuç doğurur — yükümlülük, hak, ilişki değişimi vs. Susma hali bir işlem yaratıyorsa, beyan niteliği taşır. Hukuki işlemler açısından bakıldığında, açık beyanlarla karşılaştırıldığında susmanın bu nitelikleri taşıması daha zor olabilir.
Özetle: evet, belli koşullarda susma irade beyanı olabilir; ancak her susma hali bu kategoriye girmez. Korku, baskı, kararsızlık ya da anlam belirsizliği durumlarında susma bir “irade beyanı” değil, bir “durumun sonucu” olabilir.
Pratik Örnekler ve Düşünsel Sorgulamalar
– Bir iş sözleşmesi sırasında çalışan, yazılı bir onay vermeyip susuyorsa ve bu susma sözleşmenin devamını kabul etme anlamına geliyorsa, bu durum bir irade beyanı sayılabilir.
– Aile içinde bir bireyin bir teklif karşısında konuşmaması ve bu haliyle kabul olarak yorumlanması — burada da bağlama göre susma bir beyan niteliği kazanabilir.
– Ancak bir kişi toplumsal baskı nedeniyle konuşmaktan kaçıyorsa ve sessizliği onun istemli tercihi değilse, bu susma iradi beyan olarak değerlendirilmemelidir.
Okuyucu olarak siz de kendi deneyimlerinizi düşünebilirsiniz: Bir durumda “konuşmamak” mı, “susarak onaylamak” mı tercih ettiniz? Bu tercih bilinçli miydi? Suskunluğunuz bir sonuç doğurdu mu? Bu sorular, susmanın bir beyan olup olmadığını kendi yaşamınız açısından değerlendirmek için iyi bir başlangıç olabilir.
Sonuç
“Susma bir irade beyanı mıdır?” sorusu, tek bir yanıtla kapatılamayacak kadar çok boyutludur. Tarihsel olarak suskunluğun anlamı değişmiş, akademik olarak susma iletişimsel anlam, sosyal güç ilişkileri ve bireysel irade açılarından incelenmiştir. Hukuki açıdan ise susma, irade beyanı olarak değerlendirilebilmesi için bilinçli tercih, bağlamsal anlam ve sonuç doğurma gücü gibi kriterleri karşılamalıdır. Susma eylemi her zaman irade beyanı değildir; ancak belli şartlar altında anlamlı bir beyan haline dönüşebilir.
—
Sources:
[1]: https://academic.oup.com/book/44517/chapter/376504892?utm_source=chatgpt.com “Silence in Language and Communication – Oxford Academic”
[2]: https://www.mdpi.com/2076-328X/15/9/1220?utm_source=chatgpt.com “A Systematic Review of Multifaceted Silence in Social Psychology – MDPI”
[3]: https://www.mdpi.com/2076-0760/13/6/310?utm_source=chatgpt.com “How Should We Interpret Silence in Qualitative Communication … – MDPI”
[4]: https://www.tandfonline.com/doi/pdf/10.1080/13698230.2020.1796328?utm_source=chatgpt.com “Silence in political theory and practice – Taylor & Francis Online”